Macedonisch Orthodoxe Kerk – Aartsbisdom van Ohrid

De Macedonische Orthodoxe Kerk is weinig bekend in Nederland. 

Een Macedonische Orthodoxe introductie van zijn Kerk door priestermonnik Igor Kalpakovski

Vanuit haar wortels staat de Macedonische Orthodoxe Kerk voor  Europa’s eerste ervaring met het christendom. Haar geschiedenis gaat terug op de missie van de H. Paulus en bevat het getuigenis van een van de meest deugdzame christelijke gemeenten van de eerste eeuwen, Philippi. Het was Gods wil dat het zaad van de nieuwe leer hier gezaaid werd (Hand. 16,9) en dankzij het sterke geloof van de Macedoniërs groeide het zaad uit tot een sterke vruchtbare boom.

Als kruispunt van wegen van de antieke beschaving maakte Macedonië het mogelijk dat het christendom naar veel volkeren werd gebracht. Macedonië was dus een plaats waar de verlichting (zie opmerkingen beneden, hier vooral: kerstening, red.) van de Slaven begon. De daar gesproken taal was voorbestemd om de eerste Slavische standaardtaal te worden. Macedonië was in later tijden een brug tussen Oost en West en speelde vooral gedurende de Latijnse bezetting van Constantinopel (13e eeuw) een belangrijke rol in de Orthodoxie.  De Macedonische Orthodoxe Kerk is voortgekomen uit het aartsbisdom Justiniana Prima (gesticht als autocefale Kerk ten tijde van keizer Justinianus de Grote in de 6e eeuw, waarschijnlijk met Skopje, de huidige hoofdstad van de Republiek van Macedonië, als centrum) en het beroemde aartsbisdom Ohrid. Er is een ononderbroken apostolische successie, dat wil zeggen een opvolging van bisschoppen en hun gemeenschappen (Kerken). Het canonieke territorium van de Macedonische Orthodoxe Kerk valt samen met de grenzen van de Republiek van Macedonië, maar de Kerk heeft ook enkele gebieden buiten de staatsgrenzen: in de rest van Europa, in Noord-Amerika, Australië en Nieuw-Zeeland.

Het hoofd van de Kerk draagt de titel van ‘Aartsbisschop van Ohrid en Macedonië’. Sinds 1999 is Zijne Zaligheid Stefan de aartsbisschop van de Macedonische Orthodoxe Kerk. De Aartsbisschoppelijke Kerkelijk Nationale Assemblee, die bestaat uit bisschoppen, priesters, diakens en leken, is het hoogste wetgevende college van de Kerk. Maar het hoogste gezag in de hiërarchie wordt gevormd door de Heilige Synode van bisschoppen. Hierin zijn alle bisschoppen als lid gelijk, daarmee de volheid van hun kerkelijke gemeenschap uitdrukkend. Volgens het orthodoxe verstaan van de hiërarchie heeft de aartsbisschop als het hoofd van de Kerk in alles de voorrang, maar dan verstaan als een voorrang in eer of als een voorrang om degene te zijn op de plaats van God in de dienst (liturgie), zoals Ignatius van Antiochië de Goddragende (2e eeuw) zegt. Daarom wordt de aartsbisschop in iedere liturgie op de eerste plaats genoemd:

‘Gedenk, o God, op de eerste plaats de aartsbisschop van Ohrid en geheel Macedonië, Stefan’. 

De Macedonische Orthodoxe Kerk bewaart de oude traditie dat ieder bisdom onder leiding van de bisschop de Kerk in haar volheid is. Dat betekent dat iedere lokale Kerk – de bisschop, de priesters, de diakens en de leken – in zekere zin onafhankelijk is, of beter gezegd: door de band van de liefde met de andere Kerken verbonden zijn.

De Macedonische Orthodoxe Kerk telt 10 bisdommen (7 in Macedonië en 3 in het buitenland), 7 bisschoppen en ongeveer 350 priesters. De meeste inwoners van de Republiek van Macedonië zijn Macedoniërs en orthodox (ongeveer 1,7 miljoen ofwel 65-70% van de bevolking). In het buitenland staan ongeveer 1 miljoen gelovigen onder de jurisdictie van de Kerk.

Traditie

De Macedonische Orthodoxe Kerk laat zich leiden door de H. Schrift, de heilige canons van de Orthodoxe Kerk en haar eigen constitutie. Met andere woorden, de Kerk laat zich leiden volgens de Geest van de heilige Traditie, die tot uitdrukking komt in het bovengenoemde, maar ook door de heiligen, de goede werken en alle goddelijke deugden van de levende Kerk van Christus. De Kerk viert de kerkelijke feesten volgens de Juliaanse kalender (oude stijl) en de diensten worden gehouden in het Macedonisch of in de oude Kerkslavische taal. 

‘Verlichting’

De Macedonische Orthodoxe Kerk heeft een lange geschiedenis van onderwijs en verlichting. De idee ‘verlichting’ betekent in het Oosten iets anders dan in het Westen. Het woord ‘verlichting’ is nauw verbonden met Gods ongeschapen licht. Het is de Ene die verlicht en verlichting is niet beperkt alleen tot het verstand van de mens, maar doorgrondt het geheim en het wezen van de menselijke persoon. Het doel van verlichting is dus niet om slimmer te worden of een scherpe geest te hebben, maar om de hele persoon te verheffen en god door genade te worden. In de Macedonische cultuur is deze

idee nauw verbonden met het woord ‘verlichting’. Deze manier van denken is heel begrijpelijk vanuit de wetenschap dat Macedonië (Ohrid) de plaats was waar in de 9e eeuw de eerste universiteit van de Slaven werd opgericht. De stichter van de universiteit en eerste rector was de H. Kliment (Clemens) van Ohrid. Hij was ook de eerste bisschop van Slavische origine. Aan die universiteit werden ongeveer 3.500 personen opgeleid of verlicht. Zij waren samen met hun leraren het eerste intellectuele potentieel van de Slaven.

Op basis van de taal van de Macedonische Slaven hebben zij – zoals we hierboven hebben gezegd – de standaardtaal van de Slaven ontwikkeld. (De H. Cyrillus en de H. Methodius hebben de Slavische taal van de Macedonische Slaven geleerd. Zij brachten hun jeugd door in Thessalonica en de H. Methodius was later de administrator in het oostelijk gedeelte van wat nu de Republiek Macedonië is.)

Met haar onderwijsinstellingen bouwt de Macedonische Orthodoxe Kerk voort op deze traditie. De Kerk heeft een middelbare school en een theologische faculteit in Skopje. De Kerk voert ook een strijd om ruimte te krijgen voor het godsdienstonderricht in het onderwijssysteem, dat nog steeds een exclusief atheïstische opzet heeft. De Kerk heeft aan de goede traditie van de zondagsscholen vastgehouden en richt haar missionair-verlichtende activiteiten vooral op jongeren. Zij heeft een eigen website (www.mpc.org.mk) en de meeste bisdommen publiceren tijdschriften en boeken.

Vergoddelijking Ieder jaar worden in alle bisdommen samen ongeveer 30.000 mensen gedoopt. Veel mensen die tot aan hun volwassenheid niet gedoopt waren, worden op de oorspronkelijke manier (door volledige onderdompeling, red.) gedoopt in het water van de nabijgelegen rivieren. Dit gebeurt in de buurt van Skopje in de regio Matka, die bekend is vanwege de cultuurschatten. De kloosters dateren uit de 14e eeuw en later. De nieuw gedoopten in de rivier Treska worden gezalfd met chrisma en ontvangen hun Eerste Communie in het klooster dat gewijd is aan de Moeder Gods (Presveta Bogorodica). Voor eenieder die wil begrijpen waarom de kloosters in Macedonië zo geëerd worden, is er geen betere gelegenheid de schoonheid van deze regio te ondergaan, getuige te zijn van de doopvieringen en vooral van het toegewijde leven van de monniken. Een gerespecteerd Macedonisch dichter zei eens dat “het fenomeen van de Macedonische kloosters het rijkste synoniem van Macedonië is, het geluid van onze bloedcirculatie; want er was en er is tot aan vandaag geen complexere synthese van het woord voor Macedonië dan het instituut van het klooster”. De levens van de monniken en nonnen, hun gebeden en hun werk zijn nauw verbonden met de Macedonische cultuur, het onderwijs en zelfs met de grond van dit land. Niemand is ooit weggegaan van het meer van Ohrid zonder een levenslange impressie van de unieke harmonie tussen de natuur en de geest. ‘Amen, amen, ik zeg tegen je dat de mens zich moet vergoddelijken en dat de schepping geheiligd moet worden.’ Dit meer was de plaats van hesychia (‘spirituele stilte’; het hesychasme is de traditie van het Jezusgebed, red.) voordat de berg Athos zich ontwikkelde tot een hemel op aarde, en het meer was daarna altijd verbonden met dit geestelijk centrum van de Orthodoxe Kerk. Deze plaats – zoals vele andere in Macedonië – getuigt van het voortdurende werk voor de heiliging van deze unieke aarde die God ons gegeven heeft en van het potentieel en de statuur van de innerlijke mens die, volgens Gods wil, niet zal sterven. 

Vader Igor Kalpakovski, woonachtig te Skopje, is Macedonisch Orthodox priestermonnik en publicist

Bron: Oecumene.nl